W tym artykule prezentujemy osiem najpiękniejszych utworów fortepianowych Rachmaninowa. Począwszy od Preludiów, przez Rapsodię na temat Paganiniego, aż do jego słynnego Koncertu fortepianowego nr 2. Poznaj historię największych arcydzieł tego kompozytora. Pod załączonymi linkami znajdziesz wydania nutowe Tomplay omawianych utworów, a w nich palcowane partie fortepianu oraz nagrania z akompaniamentami.

Siergiej Wasiliewicz Rachmaninow przyszedł na świat 2 kwietnia 1873 roku w arystokratycznej rodzinie, w majątku położonym niedaleko Nowogrodu Wielkiego w Rosji. Był czwartym z sześciorga dzieci. Dorastał w rodzinnej posiadłości, otoczony dostatkiem. Od dziecka miał znakomite warunki do rozwoju talentu.

W 4 roku życia młody Siergiej zaczął uczyć się muzyki pod okiem matki. Gdy trochę podrósł, rozpoczął naukę do Konserwatorium w Sankt Petersburgu. Między dwunastym a szesnastym rokiem życia uczył się w Moskwie u Nikołaja Zwieriewa, przyjaciela Antona Rubinsteina i Czajkowskiego.

Zwieriew był znanym i szanowanym nauczycielem. Stawiał bardzo wysokie wymagania. Niektórzy uczniowie mieszkali w domu mistrza i musieli podporządkować się niezwykle intensywnemu rytmowi pracy. Ich gospodarz wymagał nie tylko długotrwałych ćwiczeń na instrumencie, ale dbał także o wszechstronne wykształcenie: udostępniał im swoją obszerną bibliotekę i wysyłał na przedstawienia teatralne, koncerty i spektakle operowe.

Zwieriew zapraszał do siebie wielkich muzyków bawiących w Moskwie, aby posłuchali jego cudownych dzieci. W ten sposób młody Siergiej poznał między innymi Czajkowskiego, który szybko zorientował się w wybitnych uzdolnieniach młodego pianisty. Czajkowski wywarł silne wrażenie na Rachmaninowie. Siergiej zapragnął zająć się kompozycją, ale to nie spodobało się jego nauczycielowi, który uważał, że nie da się pogodzić studiów nad kompozycją z rozwojem kariery pianisty wirtuoza.

1892: Morceaux de Fantaisie, op. 3, nr 2 Preludium cis-moll

▶️ Zagraj na fortepianiei Preludium nr 2 cis-moll

Głodny wolności i komponowania, zmęczony dyscypliną narzucaną przez Zwieriewa, Siergiej zamieszkał ze swoją ciotką Satine i kuzynami. Razem z nimi  każdego lata jeździł na wakacje do pięknie położonej posiadłości Ivanovka. To właśnie tam, oddając się bez przeszkód pasji komponowania, Rachmaninow napisał swoje słynne Preludium nr 2 cis-moll.

Preludium nr 2 cis-moll, ukazało się w zbiorze Morceaux de Fantaisie, oznaczonym jako opus 3. Jedną ze swoich najsłynniejszych kompozycji Rachmaninow napisał bardzo wcześnie. Tworząc ją w 1892 roku miał zaledwie 19 lat.  Preludium zyskało ogromną popularność już za jego życia, ale on sam nie cenił utworu zbyt wysoko.

W pierwszej części Lento, słyszymy spokojne i majestatyczne pochody akordowe. Melodia zarysowuje się jako następstwo najwyższych dźwięków w akordzie. W części drugiej, Agitato, pojawiają się trójdzielne pasaże, i pochody oktawowe w basie.

W trzeciej części figury melodyczne znane z części pierwszej osnute są na jeszcze bogatszych wielodźwiękowych akordach, granych forte fortissimo. Znany już temat pojawia się tutaj w znacznie bardziej deklamacyjnej i wyrazistej postaci. Wykonanie tej części utworu wymaga dużej kondycyjnej wytrzymałości dłoni.

Na przestrzeni zaledwie dwóch taktów intensywność muzyki spada. Preludium kończy się coraz spokojniejszymi i łagodniejszymi akordami. W brzmieniu przypominają one dźwięk dzwonów. To charakterystyczny efekt w twórczości fortepianowej Rachmaninowa.

Preludium nie jest utworem wirtuozowskim. Gra się je wolnym tempie i zaliczane jest do najłatwiejszych dzieł kompozytora, ale i tak stawia spore wymagania wykonawcy. Wydobycie z instrumentu wielodźwiękowych akordów wymaga siły, dużej rozpiętości palców i prawidłowego ułożenia dłoni. Ponadto, w pierwszej części utworu, ruchy prawej i lewej ręki często krzyżują się.

Rachmaninow uwielbiał kino; podczas wizyty z Horowitzem w Walt Disney Studios obejrzał film z Myszką Miki, The Opry House, w którym myszka odgrywa rolę pianisty wykonującego słynne Preludium. Rachmaninow powiedział wtedy: "Słyszałem moje nieśmiertelne Preludium grane znakomicie przez najlepszych pianistów, okrutnie masakrowane przez innych, ale żadna interpretacja nie wzruszyła mnie tak, jak wykonanie maestro Myszki Miki"!

Zagraj z Tomplay Preludium nr 2 cis-moll na fortepianie solo. Skorzystaj z profesjonalnego nagrania utworu zsynchronizowanego z nutami. Odsłuchuj je dla przyjemności i ucz się tego pięknego utworu!

1892: Morceaux de Fantaisie, op. 3 , nr 1 Elegia es-moll

▶️ Zagraj Elegię nr 1 es-moll na fortepianie solo

W Iwanowce Rachmaninow zakochał się w swojej kuzynce Natalii, która później została jego żoną. W 1891 r. zdał egzamin pianistyczny, a w 1892 r. napisał zbiór zatytułowany Morceaux de Fantaisie. Pracę nad tymi utworami podjął zachęcony przez Czajkowskiego, zresztą, podobnie, jak w przypadku stworzonej rok wcześniej jednoaktowej opery „Aleka”, za którą otrzymał nagrodę kompozytorską.

Kontynuujmy omawianie Morceaux de Fantaisie, op. 3: tytuł tego cyklu odzwierciedla bardziej charakter utworów niż ich formę muzyczną. Jeśli chodzi o budowę, żaden z nich nie ma szczególnie zagmatwanej, czy "fantazyjnej" struktury.

Morceaux wykonał Rachmaninow po raz pierwszy  w Charkowie 27 grudnia 1892 roku. Dwa miesiące później podarował Czajkowskiemu, swojemu mentorowi, pierwszy egzemplarz wydania, które właśnie się ukazało.

Rachmaninow jest bardziej znany z dramatycznych Preludiów niż z refleksyjnych Elegii. Elegia es-moll, pierwszy utwór cyklu, zaskakuje łagodnością, płynnością i klarownością faktury. Wyróżnia się na tle stylu dominującego w większości dzieł kompozytora.

Łagodna melancholia Elegii zaprasza słuchacza do pogłębionej refleksji. Utwór nie przyciąga uwagi wyrazistymi motywami, tylko porusza serce lekkością i prostotą. Dzieło ujawnia niesłychany talent Rachmaninowa. Świadczy o tym, że genialny artysta potrafił z niezwykłym wyczuciem posłużyć się także nietypowymi dla swojego stylu środkami techniki kompozytorskiej.

Rachmaninow, pianista wszechstronny, subtelny poeta i wybitny wirtuoz klawiatury, wciąż zaskakuje tym dziełem. Zamiast rozbudowanych współbrzmień mamy stosunkowo prostą i oszczędnie zdobioną linię melodyczną rozwijającą się na tle delikatnych figuracji w partii lewej ręki.

Elegia jest trudna do zaklasyfikowania: owszem, jest smutna, ale nie jest przygnębiająca; jest uczuciowa, ale egzaltowana; zawiera kilka patetycznych zwrotów, ale nie popada w banał. Doskonale wyraża złożoność i zmienność ludzkich uczuć.

Zagraj z Tomplay Elegię es-moll na fortepianie. Skorzystaj z profesjonalnego nagrania zsynchronizowanego z nutami, aby słuchać dla przyjemności i uczyć się utworu.

1900: Koncert fortepianowy nr 2, op. 18 , cz. I Moderato

▶️ Zagraj pierwszą część Koncertu fortepianowego nr 2, op. 18, z akompaniamentem orkiestry

Rachmaninow z powodzeniem rozwijał błyskotliwą karierę jako kompozytor i pianista. Podróżował z koncertami po Europie. Sytuacja gwałtownie zmieniła się po premierze Pierwszej Symfonii...

Przejdźmy teraz do II Koncertu fortepianowego c-moll. Jest to bez wątpienia najpopularniejszy utwór Rachmaninowa. Kompozytor rozpoczął nad nim pracę około roku 1900 w bardzo trudnym okresie swojego życia.

I Symfonia, została wykonana po raz pierwszy w 1897 roku. Orkiestrę prowadził Aleksander Głazunow. Krytycy nie mieli litości dla utworu. Porównywali go do siedmiu plag egipskich i sugerowali, że nadaje się do wykonywania w piekle. Sam Rachmaninow nie zdołał dostać się na salę koncertową podczas premiery. Jego przyjaciele obecni na występie twierdzili, że dyrygent nie przygotował orkiestry jak należy i że bardzo słabo radził sobie za pulpitem.

Porażka I Symfonii i inne przykre doświadczenia, których kompozytor doznał w tamtym okresie, spowodowały rozwinięcie się u niego poważnej postaci depresji.  Na trzy lata stracił zdolność tworzenia. Przyjaciele i krewni próbowali różnych sposobów by wydobyć go z choroby. Dopiero neurolog i muzyk amator, Nikolai Dahl, przywrócił mu zdrowie stosując szereg metod terapeutycznych, w tym także hipnozę. To właśnie Dahl zasugerował Rachmaninowowi rozpoczęcie prac nad drugim Koncertem fortepianowym. Kompozytor, wdzięczny za powrót do zdrowia, zadedykował swoje znakomite dzieło lekarzowi i przyjacielowi. II Koncert  miał premierę 27 października 1901 roku w Moskiewskim Towarzystwie Filharmonicznym i odniósł ogromny sukces!

Pierwszą część, Moderato, rozpoczyna fortepian solo, charakterystyczną dla twórczości Rachmaninowa sekwencją akordów brzmiących jak kościelne dzwony. Po chwili dołącza orkiestra w szerokich frazach podniosłego tematu. Utwór rozwija się dalej poprzez szereg motywów prowadzonych na wielu muzycznych planach wspólnie przez orkiestrę i solistę. Niezwykle bogata szata dźwiękowa utworu obfituje w rozbudowane współbrzmienia.

Wydaje się, jakby w pierwszej części Koncertu kompozytor zmagał się z najmroczniejszymi i najbardziej bolesnymi wspomnieniami, które doprowadziły do choroby.

Zagraj pierwszą część II Koncertu fortepianowego c-moll opracowaną na kilku poziomach trudności z akompaniamentem prawdziwej orkiestry: nagraliśmy w studio profesjonalnych muzyków orkiestrowych, aby zaoferować ci akompaniament o znakomitej jakości.

1900: Koncert fortepianowy nr 2, op 18, cz. II Adagio sostenuto

▶️ Zagraj drugą część Adagio sostenuto Koncertu fortepianowego nr 2, opus 18, z akompaniamentem orkiestrowym.

W arcydziele jakim jest II Koncert fortepianowy, muzykalność zawsze wymaga wirtuozerii. Nie chodzi tu o płytką wirtuozerię obliczoną na popis możliwościami technicznymi, ale o wirtuozerię pozwalającą osiągnąć głębię muzycznego wyrazu.

Wykonanie II Koncertu fortepianowego Rachmaninowa nie jest łatwe, zwłaszcza dla pianistów o małych dłoniach lub grubych palcach. Subtelne motywy i bogata faktura kompozycji wymagają zarazem precyzyjnej kontroli ciężaru palców jak i ogromnej rozpiętości dłoni.

Część druga wielkiego Koncertu, Adagio sostenuto, jest jak gdyby świadectwem, że artysta pokonał słabość, że odradza się jak feniks z popiołów i powraca do życia. Jego stan jest jeszcze delikatny, ale wewnętrzna nadzieja wciąż się wzmacnia.

II Koncert fortepianowy zainspirował wielu twórców z różnych epok. Motywy z części drugiej zostały wykorzystane w temacie pop-rockowego hitu "All by Myself" Erica Carmena z 1976 roku i w przeboju Davida Bowiego "Life on Mars?".

Zagraj  Adagio sostenuto z Koncertu fortepianowego nr 2 c-moll opracowaną przez Tomplay na kilku poziomach trudności.  Skorzystaj z akompaniamentu prawdziwej orkiestry: przygotowaliśmy dla Ciebie nagranie profesjonalnych muzyków orkiestrowych, aby zaoferować Ci akompaniament o znakomitej jakości.

Dzięki współpracy z Deutsche Grammophon, do naszego wydania nut drugiej części Koncertu, dołączone zostało legendarne nagranie Światosława Richtera. Odsłuchuj je dla przyjemności i ucz się utworu.

1901: Suita nr 2, op. 17

▶️ Zagraj Suitę nr 2, op. 17, z towarzyszeniem drugiego fortepianu

W trakcie prac nad II Koncertem, czując że powraca mu entuzjazm i szacunek do samego siebie, Rachmaninow skomponował jeszcze Suitę nr 2. Utwór ten, napisany na dwa fortepiany, składa się z czterech części: Introdukcji, Walca, Romansu i Tarantelli. 

Muzyka tego utworu ma śmiały i wyrazisty charakter. Introdukcja to tak naprawdę energiczny marsz. Po marszu następuje pierwszy z dwóch tańców suity, czyli błyskotliwy Walc, z romantyczną melodią wspieraną gęstym akompaniamentem akordowych figuracji, charakterystycznych dla twórczości Rachmaninowa.

Trzecia część, Romance, porusza liryzmem i zachwyca fantazją. Muzyka jest tu zrazu refleksyjna, introwertyczna ale później następuje przełamanie nastroju i powraca atmosfera z Walca, pełnego śmiałości i blasku. 

Rachmaninow zamyka drugą Suitę jeszcze jednym tańcem, Tarantellą. Tarantella skrzy się od wirtuozowskich efektów wymagających niebywałej sprawności od obu wykonawców. Jej muzyka jest całkowicie wolna od pesymizmu. Kompozytor odzyskuje pełną formę. 

W Suicie Rachmaninow napisał partie dwóch fortepianów w taki sposób, że stapiają się one ze sobą, tworząc niepodzielną całość.

Siergiej Rachmaninow i jego kuzyn, Aleksander Siloti - również znany pianista -   wykonali Suitę po raz pierwszy 24 listopada 1901 roku na koncercie w Moskiewskim Towarzystwie Filharmonicznym. Kompozycja odniosła sukces. Dało to silny pozytywny impuls artyście wychodzącemu z depresji.

Zagraj Suitę nr 2, Opus 17: wybierz I lub II partię fortepianową i korzystaj z profesjonalnego nagrania drugiej partii!

1901: 10 Preludiów, op. 23 - Nr 5 Alla marcia

▶️ Zagraj Preludium nr 5 Alla marcia, z op. 23, na fortepianie solo

Choć zbiór 10 Preludiów  zawiera kompozycje stawiające niemałe wymagania technicznie, to jednak, jak na twórczość Rachmaninowa, należy zaliczyć je do utworów stosunkowo przystępnych. Wśród nich najbardziej znane jest Preludium nr 5 g-moll, alla marcia. Mimo, że w cyklu zostało umieszczone na pozycji 5, to powstało jako pierwsze. Przywodzi na myśl bezkresy rosyjskiego krajobrazu i bogactwo rosyjskiej kultury.

Jak już zauważyliśmy, utwory Rachmaninowa zawsze wymagają od wykonawcy wysokiej sprawności technicznej i to Preludium nie jest wyjątkiem. W pierwszej fazie utworu dynamiczny akordowy akompaniament stanowi kondycyjne wyzwanie dla lewej ręki. Natomiast część środkowa, z wirtuozowskimi pasażami w partii lewej ręki i oktawową melodią realizowaną w prawej ręce mogła by uchodzić wręcz za etiudę.

Podczas nauki tak wymagającego utworu ważne jest, aby nie dać się ponieść emocjom i metodycznie opanowywać kolejne fragmenty. Jeśli ulega się pokusie i zbyt wcześnie próbuje się przegrywać całość w szybkich tempach, wyrabiają się błędne nawyki i w rezultacie cała nauka trwa znacznie dłużej.

Zagraj z Tomplay Preludium nr 5 Alla marcia, op. 23, na fortepianie solo. Przy nauce korzystaj z profesjonalnego nagrania utworu zsynchronizowanego z nutami. Odsłuchuj nagranie dla przyjemności i ucz się utworu!

1912: 14 Romansów, op. 34 - Nr 14 Wokaliza

▶️ Zagraj na fortepianie Wokalizę z op. 34

Pierwsze piętnaście lat XX wieku wyznaczają bardzo szczęśliwy okres w życiu Rachmaninowa. Żyje dostatnio, podróżuje z koncertami, a wakacje spędza zazwyczaj w posiadłości rodziny Satine pod Moskwą. Tam chroni się przed zgiełkiem wielkiego świata, by odpoczywać od tras koncertowych i komponowania.

Wspaniała Wokaliza, którą tutaj prezentujemy, jest ostatnią pozycją w zbiorze 14 romansów, op. 34. Pierwotnie była napisana na głos sopranowy lub tenorowy z akompaniamentem fortepianu. Partia wokalna nie zawiera tekstu, wykonuje się ją na jednej samogłosce.

W utworze tym Rachmaninow operuje bardzo szerokim spektrum uczuć. Znajdujemy  w nim zarówno fragmenty radosne, jak i refleksyjne, smutne. Dzieło w całości nastraja do medytacji ocierając się wręcz o sakralny charakter.

Wokaliza powstała w 1912 roku a wydano ją  w lecie 1915 roku. Rok ten rozpoczął kolejny trudny okres w życiu kompozytora. Zmarł jego szkolny przyjaciel, pianista i kompozytor Aleksander Skriabin. Jego ojczyzna, jak większość krajów Europy, powoli pogrążała się w wojnie. Skutki wojny miały doprowadzić do bezpowrotnego zniszczenia takiej Rosji, jaką znał Rachmaninow, a jego samego skazać na dożywotnią emigrację.

Zagraj z Tomplay na fortepianie Wokalizę z op. 34. Aby opanować utwór korzystaj z funkcji oddzielnych rąk, umożliwiającej ćwiczenie partii jednej ręki z towarzyszeniem wysokiej jakości nagrania partii drugiej ręki!

1934: Rapsodia na temat Paganiniego, op. 43

▶️ Zagraj Rapsodię na temat Paganiniego, op. 43

Początek Wielkiej Wojny oznaczał kres najszczęśliwszego okresu w życiu Rachmaninowa. Siergiej zaczął tłumić w sobie potrzebę tworzenia i zmagał się z myślami o śmierci. Na początku 1916 roku jego niepokój przybrał rozmiary kryzysu emocjonalnego. Odczuwał dotkliwe bóle, prawdopodobnie o podłożu psychosomatycznym.

Wojna doprowadziła Rosję do katastrofy. Jej ostatnim, przerażającym etapem była rewolucja październikowa, która zmusiła Rachmaninowa do opuszczenia ukochanej ojczyzny na zawsze.

 Wyjechał z Rosji wraz rodziną w zimie 1917 roku z "rękami jako jedynym atutem", jak określił to jeden z jego przyjaciół. Na emigracji, w wieku 44 lat, rozpoczął nowe życie jako koncertujący wirtuoz pianista.

Konieczność intensywnych ćwiczeń na instrumencie i rozbudowywania repertuaru oddaliła go od komponowania. Liczne trasy koncertowe po Stanach Zjednoczonych i Europie,  pozwalały mu żyć dostatnio, ale zawsze traktował występy estradowe jako
„pracę przymusową”.

Jesienią 1930 roku Siergiej Rachmaninow skończył 57 lat. Czuł się wyczerpany podróżami koncertowymi. Brakowało mu życia rodzinnego, które tak sobie cenił, a intensywna aktywność estradowa nie pozwalała mu się nim cieszyć. Siły do pracy odebrało mu też niepowodzenie czwartego Koncertu fortepianowego, które bardzo przeżywał. 

Postanowił wrócić ze Stanów Zjednoczonych do Europy. Wybudował willę w Lucernie, w Szwajcarii. Nazwał ją Sénar, od pierwszych sylab imienia swojego i swojej żony oraz od pierwszej litery ich nazwiska. Nowa siedziba przypominała mu rosyjski dom jego kuzynów Satine. Komponował, pracował w ogrodzie i spędzał czas ze swoimi dwoma wnukami.

Ostatnim utworem, który chcielibyśmy tu zaprezentować, jest okazałe dzieło noszące nazwę Rapsodii. Od razu trzeba zaznaczyć, że z punktu widzenia formy utworu, Rapsodia ta jest po prostu tematem z wariacjami.

Wariacji jest dwadzieścia cztery, wszystkie opierają się na 24 Kaprysie na skrzypce solo Paganiniego. Przed Rachmaninowem już Johannes Brahms w swoich Wariacjach na temat Paganiniego i Franciszek Liszt w swoich Wielkich Etiudach na motywach  Paganiego, wykorzystywali ten temat.

Rapsodia napisana jest na fortepian z towarzyszeniem orkiestry. Z uwagi na rozmach kompozycji, jak i na fakt, że wariacje pogrupowane są w trzy wyraźne części, układające się jak gdyby w kolejne ogniwa koncertu instrumentalnego, można w pewnym sensie powiedzieć, że Rapsodia to piąty koncert fortepianowy Rachmaninowa.

Najsłynniejsza jest osiemnasta wariacja, dzięki której dzieło to w całości jest uznawane za wizytówkę późnoromantycznego stylu Rachmaninowa. Słuchając wariacji za pierwszym razem, trudno uchwycić jej podobieństwo z melodią z Kaprysu Paganiniego, jednak gdy przyjrzymy się bliżej, dostrzeżemy, że genialny kompozytor w istocie dokonał inwersji pierwotnej melodii, wykorzystując symetrię horyzontalną!

Nuty Rapsodii na temat Paganiniego, op. 43, w wydaniu Tomplay są zsynchronizowane z profesjonalnym akompaniamentem orkiestrowym nagranym przez nas w studio. Uruchom ścieżkę dźwiękową orkiestry, a nuty zaczną się automatycznie przewijać. Graj przy akompaniamencie orkiestry we własnym pokoju!

Ostatnia praca.

Pod koniec życia Rachmaninow rzadko siadał do pisania muzyki. W 1941 roku stworzył swoje ostatnie dzieło, Tańce symfoniczne, alegorię życia. W tym okresie z powrotem sprowadził się do Stanów Zjednoczonych i kupił dom w Beverly Hills w Kalifornii. Otrzymał też obywatelstwo amerykańskie. Około 1942 roku zaczął odczuwać bóle wywołane chorobą nowotworową płuc, która doprowadziła do jego śmierci. Odszedł 28 marca 1943 roku w wieku 69 lat. Został pochowany w stanie Nowy Jork.

W ten sposób dobiegła końca historia legendarnego rosyjskiego kompozytora. Arystokraty  wygnanego z komunistycznej Rosji. Światowej sławy wirtuoza. Ostatniego wielkiego romantyka w historii muzyki.

Nuty utworów Rachmaninowa znajdziesz w katalogu fortepianowym Tomplay. Skorzystaj z wielu funkcji aplikacji, aby jak najbardziej usprawnić swoją pracę na nad tymi pięknymi i bardzo wymagającymi kompozycjami.